Barbara Kucharska, Fundacja DIABECIAKI, 90-562 Łódź, ul. Łąkowa 11, e-mail: prezes@diabeciaki.pl
STRESZCZENIE
Edukacja ukierunkowana na potrzeby zdrowotne uczniów niepełnosprawnych w wyniku choroby przewlekłej w Polsce pozostaje pustym wyrażeniem, krzesłem bez oparcia. Niniejszy artykuł zawiera propozycje zmian w szkolnictwie, które dzięki poparciu zainteresowanych Zespołów Terapeutycznych, maja szanse wypełnić lukę edukacyjna w zakresie chorób przewlekłych i postępowaniu z uczniem niepełnosprawnym w placówkach nauczania powszechnego w Polsce poprzez wprowadzenie funkcji Edukatora Zdrowotnego.
Edukator Zdrowotny to osoba chorująca na cukrzycę typu 1, wykształcona podczas specjalistycznych studiów podyplomowych prowadzonych na wydziale Promocji Zdrowia Uniwersytetu Medycznego w Łodzi. Celem artykułu jest wykazanie, jak ważną rolę pełni Edukator Zdrowotny w procesie edukacyjnym dzieci i młodzieży niepełnosprawnej w wyniku chorób przewlekłych w placówkach oświatowych polskiego systemu edukacji powszechnej.
WSTĘP
Szkolna edukacja zdrowotna w Polsce skupia się na dwóch głównych obszarach: wychowania fizycznego i sportu oraz na upowszechnianiu wiedzy i nawyków związanych z prowadzeniem zdrowego stylu życia [1-5]. Zarówno z założeń programowych, jak i realizowanych konkretnych programów wynika, że edukacja ta skierowana jest do osób zdrowych w różnym wieku szkolnym. Natomiast szkolna edukacja ukierunkowana na potrzeby dzieci i młodzieży niepełnosprawnej w wyniku chorób przewlekłych nie istnieje, prowadząc do marginalizacji potrzeb zdrowotnych tej grupy młodych osób. Coraz powszechniejszym zjawiskiem staje się wykluczenie z systemu edukacji powszechnej oraz izolacja społeczna młodych osób chorych przewlekle, wynikająca z zaniedbań systemowych i niewiedzy, panującej zarówno wśród nauczycieli, jak i grup rówieśniczych. Jednocześnie, każda choroba (nie tylko przewlekła, chociaż taka w szczególności) jest jednym z najbardziej niechcianych i niepożądanych zjawisk dla każdego członka społeczeństwa. Akceptacja choroby jest procesem niezwykle trudnym, zarówno dla samej osoby chorej, jak i dla członków rodziny i poszczególnych grup społecznych, do których osoba chora należy. Bez wątpienia, akceptacja choroby i pogodzenie się ze stanem zdrowia, odbiegającego od przyjętych norm społecznych w nowoczesnym społeczeństwie, przychodzi najtrudniej osobie w wieku rozwojowym – dziecku, u którego zdiagnozowano chorobę przewlekłą [6]. Chociaż problem ten dotyczy wszystkich chorób przewlekłych, w sposób szczególny uwidacznia się w przypadku dzieci z cukrzycą [7] Wczesne objawy cukrzycy są zwykle nierozpoznawalne, gdyż należą do nich zmęczenie, senność, nadmierne pragnienie. Symptomy te, w szczególności u dzieci, trudno jednoznacznie skojarzyć z cukrzycą. Dlatego konkretna diagnoza cukrzycy jest zawsze zaskoczeniem dla dziecka i dla rodziców: u dziecka, które nie sprawiało wrażenia chorego, nagle rozpoznawana jest niebezpieczna choroba przewlekła, z którą będzie się zmagać do końca życia nie tylko dziecko, ale i cała rodzina. Taka diagnoza wywołuje szok, wzmagany często przez stygmatyzację osób chorych na cukrzycę, jak i przez medialny chaos i krążące mity, które stają się przyczyną odrzucenia społecznego. Dodatkowo, cukrzyca powoduje powstanie poczucia zagrożenia związanego z koniecznością wprowadzenia szeregu zmian w dotychczasowym trybie życia rodziny. Jest to źródłem wielu trudnych sytuacji, ponieważ wpływa na sposób funkcjonowania dziecka na różnych płaszczyznach życia codziennego [8].
Diagnoza cukrzycy czy innej choroby przewlekłej, stawia młodego człowieka w sytuacji trudnej, która zakłóca, a niekiedy uniemożliwia realizację celów, zadań, planów i potrzeb. Częste pobyty w szpitalu, odizolowanie od środowiska rodzinnego, a także konieczność ścisłego przestrzegania rygorów leczenia powodują, iż z czasem narastają symptomy zmęczenia. Dzieci chorujące przez wiele lat na cukrzycę, wykazują większe nasilenie objawów zmęczenia w porównaniu z dziećmi z chorobą świeżo zdiagnozowaną. Cechą charakterystyczną dla nastoletnich cukrzyków jest też odczuwanie tego zmęczenia w całym ciele; często młode osoby z tej grupy uskarżają się na różne dolegliwości fizyczne bóle kręgosłupa, nóg, stawów, mięśni. Miewają okresy senności w ciągu dnia, jednocześnie skarżąc się na trudności z zasypianiem. Osobom chorym długotrwale nierzadko brak cierpliwości, energii, tracą zainteresowanie dotychczasowymi zajęciami. Nieraz stają się napięte, drażliwe, kłótliwe, płaczliwe. Ponadto mają oni raczej zaniżoną samoocenę, brak im pewności siebie.
Nastolatki chorujące na cukrzycę żyją w stanie przewlekłego obciążenia psychicznego spowodowanego koniecznością stałego i aktywnego angażowania się w leczenie. Prowadzi to do poczucia nieustannego zagrożenia, winy, niskiej samooceny i niestety do depresji. Świadomość nieuleczalności choroby oraz obawy przed ewentualnymi powikłaniami są czynnikami dodatkowo obciążającym psychikę nastolatków, co w efekcie może prowadzić do pojawienia się, a następnie zaostrzenia objawów choroby głównej.
To, jak bardzo cukrzyca uniemożliwia funkcjonowanie choremu dziecku w społeczeństwie, zależy nie tylko od samej choroby i jej przyczyn, ale także od sposobu akceptacji trudności związanych z chorobą przez chorego. Taka choroba jak cukrzyca może być traktowana przez dziecko jako słabość, wada, a nawet i kara. W ten sposób cukrzyca staje się wrogiem, a walka z nią staje się życiowym celem dziecka, co negatywnie wpływa na jego dalszy, prawidłowy rozwój oraz na samo postrzeganie choroby jako „niemożliwej do zarządzania”. Długotrwałe obciążenia psychiczne, związane z chorobą oraz jej leczeniem, mogą doprowadzić do zmiany obrazu samego siebie oraz sposobu wartościowania własnych potrzeb u młodej osoby chorej na cukrzycę.
Takiemu postrzeganiu przeczy postęp technologiczny ostatnich trzech dekad, jaki dokonał się w leczeniu cukrzycy. Obecnie, dzięki zastosowaniu nowoczesnych systemów monitorowania glikemii i rozwiązań technicznych (np. aplikacje mobilne), cukrzyca jest chorobą nie tylko „możliwą do zarządzania”, ale właściwie prowadzona nie stanowi przeszkody dla wszelkich aktywności, w tym sportowych, właściwych dla dzieci i młodzieży w wieku szkolnym oraz dla osób dorosłych. Z cukrzycą można się zaprzyjaźnić i prowadzić normalny tryb życia, mając jej świadomość. Aby zbudować taką świadomość u młodej osoby ze zdiagnozowaną cukrzycą, konieczna jest współpraca z osobą doświadczoną – Edukatora Zdrowotnego, który przejmie rolę wspomagającą w procesie edukacyjnym: rolę proaktywną, a nie tylko reaktywną w sytuacjach kryzysowych. To Edukator zna i potrafi rozpoznać przejawy różnych stanów chorobowych w cukrzycy oraz udzielić pierwszej pomocy. Jednocześnie, Edukator rozpoznając stany złego samopoczucia i obniżonej sprawności intelektualnej dziecka spowodowane wahaniem poziomu cukru we krwi, umie uwzględnić je w codziennym procesie uczenia się (od strony dziecka) oraz nauczania (od strony nauczyciela).
EDUKATOR ZDROWOTNY – KSZTAŁCENIE I ROLA W SYSTEMIE EDUKACJI SZKOLNEJ
Choroby przewlekłe, ich monitoring, prowadzenie i całościowy proces leczenia, są największym wyzwaniem dla każdego systemu opieki zdrowotnej i edukacji. Szczególny nacisk edukacyjny związany z codziennym monitoringiem młodych osób chorujący przewlekle powinien być położony w placówkach edukacji powszechnej. Nadzór nad dziećmi i młodzieżą niepełnosprawną w wyniku choroby przewlekłej w placówce oświatowej wymaga nie tylko podstawowej i aktualnej wiedzy jakie podjąć pierwsze przedmedyczne działania w przypadkach zaistnienia sytuacji problematycznych, ale przede wszystkim umiejętności edukowania i utrwalania dobrych nawyków zdrowotnych. Placówki oświatowe, w których funkcjonują dzieci i młodzież nie są przygotowane, aby pomóc zarówno samym uczniom chorym, nauczycielom oraz uczniom zdrowym – w podejmowaniu odpowiednich działań, w wypracowywaniu metod sprzyjających współżyciu w jednej, szkolnej grupie społecznej. Powstały w 2011 roku projekt zawodu Edukatora Zdrowotnego, ma wyjść naprzeciw tym od wielu lat zdefiniowanym potrzebom [9]. Celem projektu jest połączenie wszystkich aspektów w zakresie edukacji zdrowotnej: profilaktyki, edukacyjnych ścieżek zdrowia, asystencji osobistej dla osób z chorobami przewlekłymi, które wymagają pomocy osoby trzeciej (głównie dla dzieci chorych na cukrzycę typ I) w skonkretyzowane działanie edukacyjno-prewencyjne, jakim jest funkcja Edukatora Zdrowotnego w nowoczesnym szkolnictwie powszechnym.
Przygotowanie osoby do wykonywania zawodu Edukatora Zdrowotnego musi opierać się na zintegrowanym modelu kształcenia uzupełniającego. Dlatego, wraz z ideą samego zawodu, w Fundacji „Diabeciaki” opracowano specjalny program Studiów Podyplomowych dla edukatorów zdrowotnych w zakresie promocji zdrowia, edukacji zdrowotnej i profilaktyki cukrzycy i związanych z nią chorób przewlekłych u dzieci i młodzieży. Cukrzyca, astma, alergie, celiakia, choroby układu krążenia są coraz powszechniejsze wśród dzieci i młodzieży. Istnieje zatem ogromna potrzeba, aby placówki oświatowe były dobrze przygotowane i stały się mocnym wsparciem dla rodziców, lekarzy, ale również samych nauczycieli. Założeniem tych studiów podyplomowych jest poszerzenie wiedzy o chorobach przewlekłych poprzez zastosowanie nowych form nauczania, łączących wiedzę teoretyczną z doświadczeniem osób chorych, w oparciu o zdefiniowane oczekiwania wyrażone przez podopiecznych m.in. Fundacji „Diabeciaki”, przeanalizowane przez współpracujących z Fundacją specjalistów z zakresu diabetologii i wdrożone do edukacji podyplomowej. Wiedza uzyskana w trakcie tych studiów podyplomowych stanowi doskonałe uzupełnienie wcześniej zdobytych kwalifikacji na takich kierunkach jak np. pielęgniarstwo, farmacja, biologia z dydaktyką, pedagogika, socjologia, psychologia i wielu innych.
Studia Podyplomowe dla Edukatorów Zdrowotnych pozwalają uzyskać wiedzę i umiejętności niezbędne do prowadzenia edukacji prozdrowotnej, utrwalania dobrych nawyków żywieniowych oraz dobrej kondycji psychofizycznej, wspierania rodzin i pacjentów z chorobami przewlekłymi w środowisku szkolnym/zawodowym oraz wsparcia w tym obszarze działań lekarza rodzinnego/diabetologa/pediatry.
Celem studiów jest przekazanie oraz usystematyzowanie ogólnej wiedzy na temat:
- zachowań prozdrowotnych w zakresie cukrzycy i związanych z nią chorób przewlekłych u dzieci i młodzieży,
- leczenia cukrzycy, w tym insulinoterapii, zasad właściwego żywienia, fizykoterapii,
- anatomii, fizjologii i patofizjologii wybranych układów i narządów wewnętrznych,
- ratownictwa medycznego,
- psychologii z elementami psychoanalizy,
- pedagogiki z metodyką nauczania,
- psychoprofilaktyki i komunikacji interpersonalnej,
- organizacji świadczeń zdrowotnych na rzecz osób chorych przewlekle w powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym oraz w prywatnej ofercie produktowej.
Sposoby prowadzenia zajęć umożliwiają osiągnięcie założonych efektów kształcenia; są to między innymi wykłady, seminaria, ćwiczenia w formie warsztatowej. Efekty kształcenia monitorowane są na bieżąco przez prowadzących poszczególne przedmioty wykładowców w porozumieniu z kierownictwem studiów za pomocą różnorodnych sposobów oceny efektów kształcenia: prezentacji, warsztatów, prac zespołowych, obserwacji i oceny umiejętności praktycznych, zaangażowania w dyskusje. Sprawdzanie efektów kształcenia w warunkach ograniczonego czasu pozwala ocenić jego umiejętności organizowania pracy, samodzielność myślenia oraz komunikowania się w warunkach stresowych. Absolwent uzyskuje wiedzę i kwalifikacje w zakresie promocji zdrowia, edukacji zdrowotnej i profilaktyki cukrzycy i związanych z nią chorób przewlekłych u dzieci i młodzieży. Zdobyte umiejętności i kwalifikacje potwierdzone są świadectwem ukończenia Studiów Podyplomowych.
Podczas nauki studenci omawianych Studiów podyplomowych, uzyskują także wiedzę z zakresu przepisów prawa dotyczących świadczeń na rzecz osób chorych przewlekle. Pozwala to na prawidłową i odpowiednio wczesną identyfikację potrzeb pacjenta w życiu codziennym, jak i w sytuacjach nagłych, związanych np. ze zmianami w sposobie leczenia. Studenci uczą się również stosownego nadzorowania funkcjonowania swoich podopiecznych w systemie opieki zdrowotnej, co zabezpiecza realizację niezbędnych potrzeb pacjentów; polski system opieki zdrowotnej jest trudny dla każdego pacjenta, a dla pacjentów młodych, chorujących przewlekle i ich rodzin – stanowi kolejne, ciągłe wyzwanie.
Edukator Zdrowotny powinien mieć przygotowanie psychologiczne. Cukrzyca już od momentu samego jej rozpoznania jest źródłem stresu, reakcji lękowych, zaburzeń depresyjnych. Związek między depresją a cukrzycą dostrzegany był w medycynie od ponad 300 lat [10]. Liczne badania, prowadzone od lat 80-tych minionego wieku wskazują na dodatnią korelację między cukrzycą a upośledzeniem funkcji poznawczych u chorych na cukrzycę. Zagrożenie utratą niezależności wskutek postępującego pogorszenia funkcji poznawczych i sprawności fizycznej może być powodem większych obaw i stresu niż kliniczny postęp znanych powikłań cukrzycy [11]. Świadomość własnej choroby, jej nieuleczalności oraz zagrożenia stanami hipoglikemii, kwasicy ketonowej, a także możliwości rozwoju późnych powikłań choroby, może mocno wpływać na nastrój i zachowania społeczne dzieci i młodzieży. Zindywidualizowane wsparcie psychologiczno-pedagogiczne dla ucznia przewlekle chorego jest kolejnym aspektem proponowanych Studiów podyplomowych. Tego typu pomoc jest niezbędnym elementem egzystencji w szkole, który ma bezpośrednie przełożenie na wyniki nauczania oraz odnalezienie się chorego w grupie rówieśniczej. Zgodnie z uregulowaniami prawnymi [12-15] dzieci z cukrzycą i innymi chorobami przewlekłymi zaliczone są do grupy dzieci ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się, dla których dyrektor szkoły powinien zorganizować pomoc polegającą na rozpoznawaniu i zaspokajaniu indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych ucznia oraz rozpoznawaniu jego indywidualnych możliwości psychofizycznych. Dlatego proponowane Studia podyplomowe mogą stać się niezwykle przydatne m.in. dla pracowników placówek oświatowych.
Zakładając, że Edukatorem Zdrowotnym, zatrudnionym przez daną placówkę jest osoba, która ma wiedzę i własne doświadczenie w obsłudze sprzętu elektronicznego w jaki jest wyposażone dziecko chore na cukrzycę, następuje bezprecedensowa poprawa bezpieczeństwa zarówno dla samych dzieci chorych, jak i dla ich otoczenia. Doświadczony i wykształcony Edukator Zdrowotny potrafi zmierzyć poziom cukru, wie jak postąpić w sytuacjach problemowych np. wymiana wkłucia w przypadku korzystania przez chore dziecko z pompy insulinowej; Edukator Zdrowotny potrafi także radzić sobie w sytuacjach zagrażających zdrowiu i życiu podopiecznego np. w przypadku hipoglikemii (powikłanie cukrzycy grożące śmiercią oznaczające spadek poziomu cukru we krwi poniżej 20mg/dl) umie wykonać zastrzyk GlukaGenu oraz wie jak udzielić pomocy dziecku w przypadku hiperglikemii (powikłanie związane z wysokim poziomem cukru we krwi, które może powodować zagrażającą życiu kwasicę ketonową). Tego typu powikłania mogą występować w sytuacjach stresowych dla dziecka np. podczas egzaminów. Zgodnie z prawem, podczas egzaminów musi być obecna osoba towarzysząca dziecku choremu na cukrzycę, zabezpieczająca dziecko i będąca w stanie rozpoznać zagrożenia związane z wahaniem poziomów cukru we krwi u dziecka i udzielić na czas właściwiej pomocy. Zarówno w przypadku hipoglikemii jak i hiperglikemii chory musi odzyskać równowagę psychiczną i samodzielność umysłową, aby zasiąść do dalszej części egzaminu. Edukator asystuje choremu przez cały ten czas.
EDUKATOR – SYMBOL CZY RZECZYWISTOŚĆ
Słowo „Edukator” w aktualnej, polskiej rzeczywistości jest słowem powszechnie używanym, które jednak nie odpowiada rzeczywistemu znaczeniu. Według „Słownika Języka Polskiego” edukator to ”osoba, która zawodowo zajmuje się edukacją – uczeniem, kształceniem kogoś; nauczyciel” [16]. Tymczasem, jak wynika z moich obserwacji, dzisiaj „edukator” to w większości przypadków puste słowo, za którym nie tylko nie stoi człowiek, ale również żadna idea. Słowo to znajduje swoje oparcie tylko i wyłącznie w wizji edukatora, który nie ma ludzkiej postaci, osobowości, inteligencji, wiedzy, wreszcie empatii. W przeciwieństwie do samej wizji, osoba-edukator, spełniający swoje zadania szczególnie w obszarze zdrowia, jest koniecznością; Edukator staje się bowiem odpowiedzią na jasno zdefiniowane społeczne potrzeby (a tym samym: braki) w zakresie edukacji zdrowotnej w placówkach oświatowych. Edukator, jako asystent osoby chorej przewlekle w szkołach, przedszkolach, żłobkach, placówkach wychowawczych, domach dziecka, to człowiek, który istnieje w programie proponowanych Studiów podyplomowych. Ponadto, zawód Edukator Zdrowotny to propozycja również dla osób niepełnosprawnych.
Obecnie, cukrzyca typu 1 u dzieci i młodzieży, jest najlepiej ze wszystkich chorób przewlekłych wyposażoną w elektroniczne „gadżety” pozwalające na zdecydowanie lepszą kontrolę choroby. Są to systemy ciągłego monitorowania glikemii, często sprzężone z nowoczesnymi pompami insulinowymi i urządzeniami mobilnymi typu smartfon. Takie systemy ułatwiają podejmowanie właściwych decyzji terapeutycznych w ciągu całodobowego funkcjonowania organizmu. Pomimo tego, cukrzyca u dziecka w wieku 3-8 lat, uczęszczającego codziennie do placówki oświatowej, wymaga obecności osoby asystującej podczas wykonywania podstawowych czynności dotyczących choroby: higieny, pomocy w pomiarze cukru we krwi, przeliczenia wymienników węglowodanowych i białkowo-tłuszczowych, jakie zjadło dziecko w posiłku oraz zrekompensowania posiłku insuliną podaną zgodnie ze schematem leczenia dziecka. Dla nauczycieli, wychowawców i pozostałej kadry pedagogicznej, a często również dla szkolnych pielęgniarek, czas pobytu w szkole młodej osoby chorej na cukrzycę i proces postępowania z taką osobą, stanowi istotny problem, zakłócający normalny proces edukacyjny zarówno dziecka chorego, jak i pozostałych uczniów.
Taka sytuacja spowodowała pojawienie się w polskich placówkach oświatowych nowej postaci: kobiety z podkrążonymi oczami zwana Matką Koczującą. Postać ta podczas całego pobytu chorego dziecka na zajęciach szkolnych, siedzi pod salą i wyczekuje. Podczas przerw, wpada do klasy i zabiera dziecku czas na odpoczynek pomiędzy zajęciami mierząc cukier, podając kanapkę albo insulinę, jeśli poziom cukru przekracza 120 mg/dl bo w tej sytuacji dziecko nie dostanie jeść. Po dzwonku na kolejną lekcję Matka Koczująca nadal wyczekuje pod salą. Do następnej przerwy. I tak przez 5 dni w tygodniu. Jest jeszcze inna, nowa postać: Matka Tolerowana w przypadku dziecka w żłobku lub przedszkolu, która towarzyszy dziecku cały czas podczas zajęć po to, aby było „społecznie przystosowane”. Wprowadzenie Edukatorów Zdrowotnych do szkół i przedszkoli, jako asystentów dzieci z cukrzycą, może skutecznie rozwiązać problem Matek Koczujących i Matek Tolerowanych, co jednocześnie będzie sprzyjać powrotowi matek do pracy, jednocześnie wspomagając proces usamodzielniania dzieci chorych na cukrzycę.
WNIOSKI
Statystyki związane z zachorowalnością na cukrzycę wskazują, iż z roku na rok przybywa w Polsce osób chorych na tą chorobę przewlekłą [17,18]. Dotyczy to nie tylko populacji osób dorosłych, ale także i dzieci. Dlatego z roku na rok w szkołach będzie przybywać dzieci i młodzieży zmagającej się z cukrzycą i innymi chorobami przewlekłymi.
Placówki oświatowe edukacji powszechnej tworzą środowisko nauczania i wychowania dzieci, w tym dzieci z różnymi chorobami przewlekłymi. Środowisko to jest niespójne, często dyskryminujące potrzeby dzieci chorych, zaś kadra pedagogiczna nie jest w stanie pełnić jednocześnie wielu funkcji: edukacyjno-opiekuńczych oraz asystenckich dla dzieci niepełnosprawnych w wyniku choroby przewlekłej. Istnieje więc jasno zdefiniowana potrzeba uzupełnienia kadry pedagogiczno-wychowawczej o osoby posiadające wiedzę o chorobach przewlekłych, podstawowe umiejętności i kompetencje coachingowe, potrzebne doprowadzenia treningu diabetologicznego z pacjentem – uczniem chorym na cukrzycę. Takimi osobami są Edukatorzy Zdrowotni.
Stworzenie projektu Studiów Podyplomowych dla Edukatorów Zdrowotnych stanowi wyjście naprzeciw oczekiwaniom społeczeństwa ubogiego w wiedzę i złaknionego edukacji, chętnego do nauki i przyswojenia przekazywanych informacji.
Szkoła, poprzez Edukatorów Zdrowotnych, powinna stać się wyrazicielem potrzeb dzieci z cukrzycą oraz innymi chorobami przewlekłymi na każdym polu: emocjonalnym, społecznym i kulturalnym, proponując im pełne wychowanie, w którym nie brakuje żadnego ogniwa. Szkoła powinna połączyć działania różnych osób i instytucji (szkoła, rodzina, centrum diabetologiczne, personel medyczny w szkole, psycholog szkolny, stowarzyszenie wspierające diabetyków i ich rodziny) dla dobra uczniów przewlekle chorych i ich rodzin, dbając o to, aby proces edukacyjny pozostawał spójny, niedyskryminujący i polegał na włączeniu społecznym, sprzyjając prawidłowemu rozwojowi dzieci. W miarę możliwości placówki edukacyjne powinny godzić wychowanie w szkole ze stylem życia dziecka chorego na cukrzyce w rodzinie i jego funkcjonowaniu we współczesnym świecie, tak aby mogło ono realizować program leczenia oraz przeżywać swoją chorobę w sposób jak najmniej traumatyczny. Odpowiednie przygotowanie Edukatora z zakresu opieki w cukrzycy jest konieczne dla zapewnienia bezpieczeństwa choremu uczniowi i stworzenie poczucia bezpieczeństwa dla wszystkich z jego otoczenia.
Poprzez Edukatorów Zdrowotnych, każda placówka edukacji powszechnej powinna zachęcać innych uczniów i pracowników pedagogicznych, aby utrzymywali stały kontakt z rodziną dziecka z cukrzycą oraz do zdobywania wiedzy na temat cukrzycy i umiejętności odpowiedniego postępowania wobec chorego dziecka, jak również inicjować i popierać zdobywanie wiedzy o cukrzycy w szkole poprzez: organizowanie kursów wiedzy dla personelu, przekazywanie uczniom podstawowych informacji o cukrzycy oraz uwrażliwianie na problemy zdrowia i choroby.
Dziecko z chorobą przewlekłą, niezależnie od kiedy wystąpiła musi się z chorobą zaprzyjaźnić i nauczyć z żyć, aby z życia czerpać jak najwięcej, bez szkody dla własnego zdrowia. Tego nauczy go właśnie Edukator. W relacjach dziecko z cukrzycą – Edukator Zdrowotny chodzi dziś także o budowanie relacji opartych na poufności i zaufaniu z chorym, a nie jedynie przekazywanie wiedzy polegającej na zakazach i nakazach.
BIBLIOGRAFIA
[1] Woynarowska B, Edukacja zdrowotna w szkole w Polsce. Zmiany w ostatnich dekadach i nowa propozycja. Probl Hig Epidemiol 2008, 89(4): 445-452
[2] Wołowski T, Jankowska M. Wybrane aspekty zachowań zdrowotnych młodzieży gimnazjalnej. Część I. Zachowania młodzieży związane z odżywianiem. Probl Hig Epidemiol 2007, 88(1): 64-68
[3] Zalewska M, Maciorkowska E. Rola edukacji żywieniowej w populacji dzieci i młodzieży. Med Og Nauk Zdr. 2013; 19(3): 375–378
[4] Wrona-Wolny W, Makowska B, Opinie studentów – przyszłych nauczycieli wychowania fizycznego dotyczące realizowanych przez nich zajęć z edukacji zdrowotnej w szkole. Hygeia Public Health 2011, 46(4): 477-483
[5] Zadarko-Domaradzka M, Matłosz P, Warchoł K. Edukacja zdrowotna w szkolnej praktyce procesu wychowania fizycznego. Probl Hig Epidemiol 2014, 95(3): 673-678
[6] Mickley KL, Sigler AN, Burhart P, Promoting Normal Development and Self-Efficacy in School-Age Children Managing Chronic Conditions. Nursing Clinics of North America 2013, 48(2):319-28
[7] Linkova M, Kimakova T, Link R, Specific factors of quality of life in children with diabetes mellitus. School and Health 2011, 21, Education and Healthcare
[8] Gawłowicz K, Krzyżniak A, Wpływ cukrzycy typu 1 u dziecka na funkcjonowanie rodziny. Probl Hig Epidemiol 2009, 90(1): 72-77
[9] Stefanowicz A, Brandt A, Myśliwiec M, Balcerska A, Edukacja zdrowotna w cukrzycy typu 1. Problemy Pielęgniarstwa 2011; 19 (3): 411–415
[10] Willis T., Diabetes: A medical odyssey, New York, Tuckahoe, 1971, 95.
[11] Richardson J.T.E.: Cognitive function in diabetes mellitus, Neurosci Biobehav Rey 2006, 26.
[12] Ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U. 2008 nr 14, poz. 2)
[13] Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia, 27 sierpnia 2012 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U. 2012, nr 9 poz.977)
[14] Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 stycznia 2015 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie ramowych statutów przedszkola i szkoły publicznej (Dz. U. 2015, Nr 10, poz. 90)
[15] Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 24 lutego 2017r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (D.U.2017 poz. 356).
[16] Słownik języka polskiego, praca zbiorowa, PWN, Warszawa 2014, s. 198
[17] //www.keizp.pan.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=74&Itemid=171
